Ecosystemen voor innovatie
In het Noorden is veel innovatiekracht en talent aanwezig. Dit willen wij samenbrengen in ecosystemen gericht op belangrijke opgaves en uitdagingen. Onze rol in deze ecosystemen is het ontwikkelen van (nieuwe) programma's en het verbinden van bedrijfsleven, onderwijs, onderzoek en overheden. We richten ons in het bijzonder op de ecosystemen rondom groene chemie, smart industry, agrifood en lifesciences & health.
In één oogopslag
6
succesvolle projecten
€ 6,9 miljoen
geïnvesteerd in innovatie
Resultaten 2021
De NOM is als projectpartner verbonden aan een aantal REACT-EU programma's. Met deze Europese herstelmiddelen stimuleert de EU een groen, digitaal en veerkrachtig herstel van de regionale economie. Wij zijn betrokken bij AI-Hub Noord Nederland, Noord Nederland verdient Circulair en Medicijnresten uit (oppervlakte)water. De eerste twee projecten lichten we in dit hoofdstuk toe.
Afgelopen jaar heeft de NOM ook een belangrijke bijdrage geleverd aan de totstandkoming van de subsidieprojecten rondom de proeftuinen voor Industrieel 3D printen en Wireless Data Lab. Ook zijn we betrokken bij een haalbaarheidsonderzoek voor zero-emission luchtvaart in Noord-Nederland. Deze subsidieprojecten hebben een duur van 2 tot 3 jaar, waar in totaal een bedrag van € 6,9 miljoen aan subsidiegeld bij is betrokken.
Ook heeft de NOM een bijdrage geleverd aan de start van de projecten Fascinating en ERAMM (Emissie Reductie van Ammoniak uit Mest middels magnesiumchloride) en is er eind 2021 een partnership aangegaan met de NEW Energy Coalition, waarbij de afspraken in 2022 vastgelegd worden. In het vierde kwartaal zijn de ROM’s gevraagd onderdeel uit te maken van de beoordeling van aanvragen vanuit het Nationaal Groeifonds. Dit betreffen projectaanvragen die gericht zijn op economische groei op lange termijn.
| Topsector | Investering |
|---|---|
| HTSM | € 4.979.856 |
| Logistiek | € 105.000 |
| Water | € 575.000 |
| ICT | € 1.200.000 |
Het groene chemie ecosysteem groeit door
Chemport Europe is volop in ontwikkeling. Het ecosysteem voor groene chemie is sinds de start in 2017 uitgegroeid tot dé plek waar grondstoffen tot eindproducten worden gemaakt, en waar gebruikte materialen weer als grondstof ingezet worden. In Delfzijl en Emmen wordt hierin veel geïnvesteerd en steeds meer bedrijven willen deelnemen. Voorbeelden van bedrijven die hun plek hebben gevonden in dit ecosysteem zijn Avantium, Cure, Photanol en BioBTX. Deze innovatieve koplopers floreren in het Noorden. Ook wordt samengewerkt met partijen in Zuid-Nederland en Rotterdam en met de New Energy Coalition in Noord-Nederland.
Photanol zet nieuwe stap
In samenwerking met AkzoNobel bouwde de Amsterdamse start-up onlangs een demonstratiefabriek in Delfzijl, naast een fabriek van AkzoNobel Nobian. Photanol gaat op den duur het CO2 uit de schoorsteen van de AkzoNobel-fabriek als grondstof gebruiken.
De speciaal opgekweekte cyanobacteriën van Photanol zetten CO2 en zonlicht door middel van fotosynthese om in organische zuren. Die zuren kunnen gebruikt worden voor het maken van bioplastic, maar ook voor cosmetische producten of producten in de chemische industrie. In de fabriek wordt een groene soep van de bacteriën rondgepompt in een reactor waar onder andere zonlicht, water en nutriënten aan worden toegevoegd. Dit zijn ideale omstandigheden voor vermenigvuldiging van de blauwalg: elke dag wordt het aantal verdubbeld.
Komende tijd gaat de fabriek zich onder andere richten op het sterieler maken van de omgeving waar de bacteriën in groeien. “We creëren in onze fabriek dusdanige omstandigheden voor onze bacteriën dat zij snel kunnen produceren. Andere bacteriën vinden die omstandigheden ook fijn en groeien daardoor soms zelfs nog sneller dan de bacteriën van onszelf”, legt operations director Paul Koekoek uit. De truc is om de stammen vanuit het lab te bevoordelen. Daar zijn verschillende manieren voor. Koekoek: “Sommige bacteriën kunnen bijvoorbeeld niet goed tegen hoge temperaturen. Wat je dan kunt doen is de reactor af en toe heel warm laten worden, waardoor de cyanobacteriën nog net overleven maar andere bacteriën niet.” Als alles in de fabriek goed blijkt te werken is het een kwestie van verder opschalen. Het moet nog blijken of dat mogelijk is over drie tot vier jaar, maar Koekoek heeft er vertrouwen in.
Noord-Nederland wordt circulair
Nederland wil in 2050 een circulaire economie hebben, waarbij we producten zo lang mogelijk gebruiken, minder weggooien en waarin afval als grondstof wordt gebruikt. In Noord-Nederland zijn veel kansen aanwezig om stappen te zetten. Er wordt hard gewerkt aan gesloten ketens als onderdeel van de groene chemie in Delfzijl en Emmen, aan circulaire bouw in verschillende gemeenten en aan circulaire toepassingen in de maakindustrie.
Ook het in 2021 opgezette programma Fascinating (Food Agro Sustainable Circular Nature Technology in Groningen) is een mooi voorbeeld van circulariteit. Diverse partijen zijn hierbij betrokken, waaronder Avebe, Cosun, Friesland Campina en Agrifirm, het Universitair Medisch Centrum Groningen en LTO-Noord, de provincies, onderwijs en grotere en kleinere bedrijven vanuit de chemische sector en de energiesector. Het programma richt zich op het landbouwsysteem van de toekomst: een circulair systeem dat duurzaamheid, natuur, gezonde voeding en economische impact met elkaar in balans brengt. Kennisontwikkeling over en toepassingen van plantaardige eiwitten, de verduurzaming van de productieprocessen en het ontwikkelen van nieuwe producten uit reststromen spelen een grote rol in het programma.
De NOM zal circulair ondernemen op zo veel mogelijk manieren onder de aandacht brengen. Om bedrijven meer handvatten te geven organiseerden we in juni 2021 samen met de andere ROMs een webinar over circulair ondernemen, onder leiding van journalist en schrijver Jeroen Smit. Als circulaire koplopers waren Auping en Vepa aanwezig om hun inzichten te delen. Het webinar werd door ruim 140 deelnemers bekeken. Naast het bieden van informatie en inspiratie gaan we ons als NOM verdiepen in de behoefte en mogelijkheden rondom nieuwe financieringsvormen. Ook wijzen we ondernemers op subsidiemogelijkheden en helpen we om in de hele keten relevante samenwerkingsverbanden op te zetten.
Ten slotte hebben we veel tijd en energie aan de REACT-EU aanvraag 'Noord-Nederland Verdient Circulair' besteed. In dit programma werken 20 noordelijke en landelijke partijen samen aan de circulaire economie. Onderdeel van het programma is het icoonproject Het Schoone Noorden. Dit project is integraal onderdeel van Chemport Europe en richt zich op het sluiten van de kunststoffenketen. Al in de eerste fase is bedrijven gevraagd om plannen in te leveren die bijdragen aan de circulaire plastic-keten.
Smart Industry: van fieldlab naar Europese hub
De maakindustrie moet veranderen om toekomstbestendig te blijven. Het belang van de transitie naar de zogenaamde industry 4.0 is groot in de context van afnemende grondstoffen, een groeiende strijd om talent, de klimaatproblemen en de nadelen van wereldwijde supply chains. Onze regio heeft de juiste bouwstenen om tot de koplopers van een gedigitaliseerd Europa te behoren. Samen met bedrijven verkennen we eerst in kleinere kring de mogelijkheden, om die daarna op te schalen naar een zo groot mogelijke groep van bedrijven, waarbij we ook andere Noordelijke organisaties inzetten.
Een mooi voorbeeld is het succesvolle Smart Industry Fieldlab Region of Smart Factories waarin we aanvankelijk met 40 bedrijven experimenteerden met Industry 4.0 toepassingen. Daaruit is de Smart Industry Hub (SIH) ontstaan waarin inmiddels ruim 400 bedrijven op dit thema samenwerken. Vanuit de SIH hebben we in 2021 onder andere bij 80 MKB bedrijven een assessment afgenomen om te bepalen hoe ver zij zijn qua digitalisering en wat de volgende stappen kunnen zijn. We begeleiden deze bedrijven ook bij de follow-up. De Smart Industry Hub Noord wordt ondersteund en mogelijk gemaakt door de provincies Groningen, Friesland en Drenthe, het Ministerie van Economische Zaken (EKZ) en het Samenwerkingsverband Noord Nederland (SNN).
De nieuwe fase dient zich inmiddels ook al aan met de European Digital Innovation Hub, de EDIH. Hiermee verbreden we de scope van Smart Factory (slim produceren) naar digitalisering in andere belangrijke transitiegebieden, zoals smart agro en smart utilities.
Nijburg Industry Group aan de slag na Smart Industry Assessment
Het bedrijf heeft heeft succesvolle jaren achter de rug, maar dat weerhoudt hen er niet van om ambitieuze doelen te blijven stellen. Bovendien is Nijburg al een aantal jaar bezig een slag te maken op het gebied van automatisering en digitalisering. Om hierin verdere stappen te zetten startte het bedrijf in 2021 met een Smart Factory Assessment van Smart Industry Hub Noord.
Na twee assessment sessies, wordt een rapport opgeleverd ter bespreking. Na ontvangst van het rapport is Nijburg hard aan de slag gegaan. De eerste masterclasses staan al gepland en de R&D agenda voor de komende jaren staat in concept klaar. Ook het plan om de ‘Nijburg Acacemie’ op te zetten heeft een zetje gekregen door het assessment. Het Smart Industry Hub assessment bewees ook bij Nijburg dat het een pragmatische en krachtige methode is om gestructureerd over actuele ondernemersvraagstukken te praten.
De groei van AI
Binnen de digitalisering in de industrie speelt kunstmatige intelligentie (AI) een steeds grotere rol. Voorbeelden van toepassingen zijn voorspellend onderhoud, slim voorraadbeheer en het snel in kaart brengen van productiefouten. In 2019 werd de Nederlandse AI Coalitie gelanceerd vanuit de landelijke ambitie om Nederland blijvend te vestigen in de kopgroep van spelers rondom AI. Eind 2020 ontstond daaruit de AI-hub Noord-Nederland. Dit is een ecosysteem waarin netwerken, samenwerken en ‘learning by doing’ kernbegrippen zijn.
De hub heeft verschillende thema’s toebedeeld gekregen die bij het Noorden passen, zoals gezondheid, energie, landbouw, defensie, maritiem en ook industrie. De belangrijkste taak van de AI-hub is om innovatieprojecten te ontwikkelen. Om op deze thema's te versnellen is het zaak dat zo veel mogelijk ondernemingen zich aansluiten, inclusief MKB-bedrijven. Steeds meer van die bedrijven weten de AI-hub te vinden en inmiddels hebben 200 bedrijven toegezegd aan de AI-hub te willen deelnemen.
Startups begeleiden naar financiering
Flinc ondersteunt innovatieve startups met advies op het gebied van ondernemen, innoveren en het vinden van financiering. We richten ons daarbij op het vergroten van de toegang tot kapitaal, markt en talent. Vervolgens brengt Flinc ondernemers in contact met het uitgebreide netwerk van financiers. Dit kunnen de NOM fondsen zijn, maar ook andere investeerders, zoals sectorspecifieke fondsen en business angels. Ook is Flinc er voor investeerders die op zoek zijn naar innovatieve, kansrijke startups om in te investeren.
In één oogopslag
13
gefinancierde startups
€ 5,24 miljoen
investeringsvolume in startups
120
nieuwe arbeidsplaatsen
Kapitaal voor startups en scale-ups
Flinc is er voor innovatieve startups en scale-ups met een financieringsbehoefte. Vanuit ons investeerdersnetwerk verbinden we hen met de juiste partij. Investor ready zijn is daarbij de eerste stap, zodat ondernemers met een sterk business model en financiële onderbouwing in de hand, goed voorbereid zijn op het financieringstraject.
De afgelopen jaren hebben wij startups en scale-ups via het Investor Readiness Program voorbereid op een succesvolle financieringsaanvraag. In 2021 heeft Flinc 23 deelnemers in een maatwerkprogramma begeleid en onze dienstverlening is beoordeeld met een 8,6. Het IRP-groepsprogramma van tien weken is in 2021 niet georganiseerd. We hebben gemerkt dat het een uitdaging is om regionaal voldoende deelnemers te vinden voor dit gezamenlijke programma. Daarom lag in 2021 de focus op het landelijk neerzetten van dit programma in samenwerking met de andere ROM's. De subsidie-aanvraag voor deze 'one single hub' is ingediend en het doel is dit programma vanaf begin 2022 aan te bieden. Dankzij de scan die ondernemers vooraf invullen, kunnen we meten waar de startups staan in hun ontwikkeling en daarmee ook het effect van het programma.
Voor startups die klaar zijn om voor investeerders te pitchen, organiseerden we in 2021 voor de tweede keer het Flinc Pitch Camp. Drie veelbelovende startups betraden het online podium: Orderli, Wavy-Assistant en Indiveo. Zij hielden een pitch voor een professionele jury en virtuele zaal vol investeerders. Indiveo won een lening van € 20.000 aan groeikapitaal van de NOM.
We richten ons niet alleen op ondernemers, maar ook op verdere professionalisering van ons financieringsnetwerk. In mei organiseerden we voor investeerders een masterclass met Pieter Schoen, serial entrepreneur, eigenaar van Shoe Investments, bekend van het TV programma Dragons Den. Tijdens deze sessie ging hij in op onder andere zijn ervaringen als ondernemer, zaken als selectiecriteria in het investeringsproces, dealflow generatie, “red flags”, waarderingen en het managen van zijn portfolio.
Resultaten in cijfers
In 2021 werd in 13 startups geïnvesteerd met een totaalvolume van € 5,24 miljoen. Hierdoor zijn 120 nieuwe banen gecreëerd, iets meer dan onze doelstelling van 100.
| Aantal gefinancierde startups | Investeringsvolume (in € miljoen) | |
|---|---|---|
| 2019 | 18 | 4,6 |
| 2020 | 15 | 5,3 |
| 2021 | 13 | 5,24 |
Toegang tot de markt vergroten
Een van onze aandachtspunten is het helpen van startups en scale-ups met de markt te betreden. Belangrijk onderdeel daarvan is het begrijpen van de klantbehoefte. Dit thema staat centraal in het in 2021 geïntroduceerde Market Readiness Program (MRP). In dit programma werken ondernemers in een periode van tien weken toe naar het aansluiten van betalende klanten. Afgelopen jaar namen zeven ondernemers deel. Zij beoordeelden het programma met een 8,5.
Bij het vergroten van toegang tot de markt is ook het netwerk met andere ondernemers in de regio van belang. In april organiseerden we daarom samen met Campus Groningen, Founded in Groningen, Founded in Friesland en VentureLab North twee keer de Groningen OPEN. Het doel was het koppelen van gevestigde bedrijven met een uitdaging aan startups die de oplossing hiervoor hebben. Zes bedrijven uit Noord-Nederland formuleerden zulke uitdagingen en vijf van de zes bedrijven vonden een match met een startup tijdens het event.
Ook via NLgroeit zijn we betrokken bij de mentoring van startups. Dit platform deelt content en organiseert events voor ondernemers met groeiambities. In 2021 organiseerden we met hen een corona-proof event met Luuc Elsinga, founder en president Tiqets, als noordelijke inspirator en Bas van der Veldt, CEO van AFAS. Zij gingen in gesprek met startups en scale-ups, met aansluitend een netwerkmoment.
Aquacolor Sensors: naar schaalbare en herhaalbare omzet
De producten van Aquacolor Sensors zijn inmiddels, onder uiteenlopende procesomstandigheden, al in diverse marktsegmenten ingezet. In koeltorens van datacentra bijvoorbeeld, als early warning sensor voor legionelladetectie. Of in zwembaden om de kwaliteit van het zwemwater te bewaken. Maar ook werden ze tijdens het EK Voetbal in 2016 in Frankrijk gebruikt om een goede drinkwaterkwaliteit in en rondom de stadions te waarborgen.
Toch lukte het eerder niet om een continue omzet te realiseren. De sensors werden door klanten vaak in slechts één project toegepast, wat maar één keer omzet opleverde. Daarom werd gewerkt aan het integreren van de sensors in installaties, zodat de klant de sensor ook in nieuwe installaties zal toepassen.
Aquacolor Sensors werd door de NOM, dat het bedrijf in 2016 een financiering verstrekte, op het MRP geattendeerd. Dankzij werkelijkse klantgesprekken kon het probleem van de klant beter begrepen worden. Dat heeft uiteindelijk geleid tot een aanpassing van de strategie en focus. Uit het Market Readiness Program kwam duidelijk naar voren dat de toegevoegde waarde met name in de rioolwaterzuivering, glastuinbouw en viskwekerijen zit. De komende periode gaat Aquacolor Sensors zich voornamelijk op die drie marktsegmenten richten. Een jaar lang zal het bedrijf in ieder marktsegment bij klanten twee showcases doen om referenties op te bouwen en herhaalde omzet te kunnen realiseren.
Divers talent
Een belangrijke voorwaarde voor een startup-ecosysteem en voor het vestigingsklimaat in het algemeen, is de aanwezigheid en beschikbaarheid van talent. Juist in Noord-Nederland is dit een uitdaging, want veel talent trekt weg naar de Randstad. Bovendien is het investeringslandschap nog steeds overwegend mannelijk. Afgelopen jaren ging meer dan 90% van het uitgegeven groeigeld in Nederland naar startups met alleen maar mannen aan het roer. Daarom commiteerde de NOM zich in 2020 aan #FundRight. Met de ondertekening van dit diversiteitsstatement beloofden wij binnen drie jaar alleen nog te investeren in startups en scaleups waarvan het managementteam voor minimaal 35% uit vrouwen bestaat.
Sindsdien hebben we veel tijd besteed aan het creëren van bewustwording rondom diversiteit en inclusie, zowel in onze eigen organisatie als daarbuiten. Begin 2021 publiceerden we een whitepaper en in juni 2021 deelden we een webinar met tips om diversiteit en inclusie te bevorderen. Gedurende het jaar besteedden we meerdere keren aandacht aan het thema via onze website en social media kanalen. We zijn er nog niet: zowel als NOM, bij onze portfoliobedrijven en als ecosysteem is er nog ruimte voor verbetering. Daarom blijven we het onderwerp agenderen en werken we aan concrete tools en handvatten om bedrijven te ondersteunen rondom het thema diversiteit en inclusie.
Vooruitblik naar 2022
In 2021 hebben we gefocust op het verder ontwikkelen van onze dienstverlening. NOM-breed is gewerkt aan het vergroten van onze zichtbaarheid en het verbeteren van leadgeneratie, waarna vanuit Flinc een campagne voor startups is uitgevoerd. Onze database met financiers is omgezet in een beter CRM-systeem, waardoor we ondernemers met een financieringsvraag nog effectiever kunnen verbinden aan ons investeerdersnetwerk. Ook in het team was veel vernieuwing.
We verwachten dat deze veranderingen in 2022 hun vruchten zullen afwerpen. Er zijn veel middelen beschikbaar, maar de basis blijft het aanbod van kwalitief sterke business cases. We gaan er nog meer op inzetten om deze te laten ontstaan in Noord-Nederland door te werken vanuit een ontwikkelgerichte aanpak.
Om bij te dragen aan het ontwikkelen van een aantrekkelijk ecosysteem voor startups, scale-ups en het bredere innovatieve MKB in Noord-Nederland, werken we samen met de Universiteit Utrecht aan een analyse van het startup ecosysteem in Noord-Nederland. De uitkomsten hiervan en de feedback uit verschillende interactieve sessies met relevante stakeholders worden in 2022 vertaald naar een Plan van Aanpak. In gezamenlijkheid met verschillende partijen uit het ecosysteem, waaronder Founded in Groningen, Founded in Friesland en Ik Ben Drents Ondernemer, werken wij toe naar het ontwikkelen van de juiste bouwstenen voor het versterken van het noordelijk startup ecoysteem.
Investeren in innovatieve ondernemingen
De NOM investeert risicodragend kapitaal in kansrijke en maatschappelijk relevante MKB-ondernemingen in Noord-Nederland. Bedrijven die zich, net als wij, richten op een Gezonder, Duurzamer en Slimmer Noord-Nederland. Dat doen we met aandelenkapitaal, achtergestelde leningen, of een combinatie hiervan. Onze investeringen variëren van € 50.000 tot maximaal € 5 miljoen per portfoliobedrijf. Wij investeren bij voorkeur in samenwerking met andere partijen zoals banken, private investeerders, investeringsfondsen en kredietunies.
In één oogopslag
24 investeringen
in het innovatieve MKB
€ 6,4 miljoen
verstrekt kapitaal
72 bedrijven
in het NOM portfolio
Ontwikkelingen in ons portfolio
In 2021 hebben we ons portfolio versterkt met een aantal innovatieve en duurzaam georiënteerde bedrijven. Zo verwelkomden we bijvoorbeeld SusPhos, een bedrijf gespecialiseerd in het recyclen van fosfaat en andere verbindingen uit voornamelijk de afvalwaterzuivering.
We investeerden ook opnieuw in Purified Metal Company (PMC), het eerste bedrijf ter wereld dat verontreinigd staalschroot op een duurzame manier schoonmaakt voor hergebruik. PMC heeft daarvoor een gepatenteerd en innovatief proces ontwikkeld waarmee het vervuilde staal kan worden gerecycled tot een hoogwaardige grondstof voor de staalindustrie. De nadruk in dat recyclingproces ligt met name op het verwerken van asbesthoudende materialen.
Met onze deelname in het bedrijf Fittar investeerden we in een onderneming actief in gezondheid en e-health. Het bedrijf heeft een interactieve fitnessspiegel op de markt gebracht. Het was juist de coronapandemie die kansen creëerde om om te groeien in nieuwe markten en met de financiering kan het bedrijf nog harder doorgroeien.
Interactieve ‘fitnessspiegel’ vindt weg verder omhoog
De interactieve spiegel kwam het afgelopen jaar tot wasdom, na jaren van investeren en ontwikkelen. De coronapandemie noopte het bedrijf de pijlen ook op andere markten te richten dan de gyms. "We zagen dat mensen massaal thuis gingen trainen, maar daarvoor was onze professionele Smart Mirror te groot", legt directeur Robert Ranzijn uit. Ook door het vele thuiswerken was de snelle komst van een compacte Smart Mirror een must. Dus kwam er eind vorig jaar een kleiner thuismodel op de markt.
Nu is het zaak snel door te groeien en door te ontwikkelen, de organisatie verder te professionaliseren en internationale markten te betreden. Om dat te kunnen klopte Fittar aan bij de NOM (Investerings- en Ontwikkelingsmaatschappij voor Noord-Nederland), die besloot tot een deelneming in het bedrijf. Dat stelt Ranzijn en zijn team in staat de versnellingsknop in te drukken, nieuwe producten te ontwikkelen en de vleugels uit te slaan naar het buitenland.
Er was ook een aantal exits. In fabruari 2021 vond de verkoop van Catawiki plaats. Investeerder Permira stak 150 miljoen euro in het online veilingplatform. NOM stapte 10 jaar geleden in en deed via deze investeringsronde afstand van een groot deel van de aandelen. Ook namen we door middel van een aandelentransactie afscheid van DMT Environmental Technologies, een wereldwijde speler op het gebied van het opwaarderen van biogas met membraantechnologie en ontzwavelingsproducten. In 2015 investeerden we in dit innovatieve bedrijf en in 2021 verkochten wij onze aandelen aan Broadview Energy Solutions, een Nederlandse investeerder gericht op LNG.
We hadden ook te maken met drie faillisementen van bedrijven die, mede als gevolg van de coronapandemie en de wereldwijde supply chain crisis, het hoofd niet meer boven water konden houden.
Ontwikkelingen in de fondsen onder beheer
De afdeling Fonds Support Noord (FSN) verzorgt het beheer van zes externe fondsen. In 2021 heeft de NOM een nieuw fonds mogen verwelkomen, het Netherlands Enabling Watertechnology (NEW) fonds. NEW heeft een fondsvermogen van bijna € 6 miljoen en is een samenwerkingsverband van Wetsus, Deltares, RUG en de NOM. In 2021 is het fonds van start gegaan.
Resultaten in cijfers
We hebben vanuit de NOM fondsen 24 financieringen gedaan in bedrijven in verschillende sectoren, met een investeringsniveau van € 6,4 miljoen (2020: 18 financieringen voor € 5,6 miljoen). Per eind 2021 bestaat het NOM portfolio uit 72 bedrijven (2020: 81 bedrijven). Vanuit de fondsen in beheer zijn 45 financieringen gerealiseerd (2020: 34 financieringen).
Investeringen vanuit alle fondsen
| NOM fondsen | Fondsen in beheer | |
|---|---|---|
| Gerealiseerde financieringen (#) | 24 | 45 |
| Verstrekt kapitaal (in € miljoen) | 6.458 | 9.643 |
| Aantal nieuwe bedrijven | 8 | 18 |
| Totaal bedrijven in portfolio | 72 | 108 |
| bedrag | aantal |
|---|---|
| ≤€ 100k | 7 |
| €100k - €300k | 11 |
| €300k - €1 mln. | 4 |
| ≥€1 mln. | 2 |
| LS&H | 1706 |
|---|---|
| HTSM | 553 |
| Chemie | 1127 |
| ICT | 2027 |
| Water | 350 |
| Energie | 660 |
| Overig | 35 |
Historisch hoog rendement NOM
De NOM behaalde in 2021 een positief resultaat van € 40,1 miljoen. Met name de verkoop van het grootste deel van onze aandelen in Catawiki, begin 2021, heeft hier aan bijgedragen. Dit historisch ongekende financiële rendement moet in meerjarig perspectief gezien worden. Als NOM investeren we vaak in jonge bedrijven die een innovatief, nieuw product naar de markt willen brengen. Met geld, een actieve advies- en sparringsrol en ons netwerk helpen wij het bedrijf stappen te zetten. Zodra we samen meerwaarde gecreëerd hebben en een strategische partij, een investeerder uit de markt of een mede-aandeelhouder ons aandeel wil overnemen, kan dat voor ons een natuurlijk moment zijn om uit te stappen. Succesvolle exits zijn dan ook een gevolg van inspanningen over een langere periode. Lees in het hoofdstuk Financiële resultaten in het kort en de Jaarrekening meer over onze financiële resultaten.
Catawiki zorgt voor historisch hoog rendement
Catawiki liet zien dat het mogelijk is: starten met slechts een innovatief idee en vervolgens wereldspeler worden. Met 650 medewerkers in 50 verschillende landen worden wekelijks online 65.000 kavels aangeboden met een totale opbrengst van €460 miljoen in 2020. De NOM ondersteunt ondernemingen bij de ontwikkelsprongen die ze willen maken. Dat is bij Catawiki goed gelukt. De NOM blijft verbonden aan Catawiki met een klein belang, om te laten zien dat er vertrouwen is in de toekomst en omdat de NOM graag betrokken blijft bij het bedrijf. Dankzij de verkoop heeft de NOM bovendien een historisch hoog rendement behaald. Hiermee zal de NOM weer veel ondernemingen in Noord-Nederland verder gaan helpen.
Herstel na de coronacrisis
In 2020 hebben wij met de andere ROM's, Techleap en het ministerie van EZK de Corona-Overbruggingslening (COL) opgezet en uitgevoerd. Tot en met 30 september 2021 konden ondernemers hier een beroep op doen. In in gehele jaar 2021 hebben wij 18 aanvragen goedgekeurd en ruim € 3,2 miljoen kunnen verstrekken. Uit het COL-eindrapport is gebleken dat bedrijven uit de sectoren Life Sciences (56%), Cleantech & Energy (54%) en Hightech (53%) hadden de hoogste toekenningspercentages, waarbij het in 58% van de gevallen om een startup ging en 22% van de bedrijven een scale-up was.
Als onderdeel van het in 2020 opgestelde pakket aan noodmaatregelen heeft het kabinet eind 2021 aangekondigd om € 150 miljoen extra beschikbaar te stellen voor de versterking van de fondsvermogens van de ROMs. Aan de provinciale aandeelhouders is gevraagd dit bedrag te matchen. In totaal is hieruit aan de NOM € 23,4 miljoen toegekend. Deze herstelmiddelen zijn bedoeld om bedrijven in staat te stellen na de coronacrisis sneller te groeien. Vanaf 2022 kunnen we hiermee bijvoorbeeld financiële middelen verstrekken aan bedrijven die nog steeds hard geraakt zijn door de pandemie.
En dit is ook nodig, want veel van de bedrijven die in 2020 een overbruggingslening ontvingen en nu moeten gaan aflossen vragen om uitstel, omdat ze nog steeds opzoek zijn naar financiering. De wereldwijde supply chain crisis die tijdens de coronapandemie is ontstaan, speelt hierbij een rol. Hoge logistieke kosten, stijgende energieprijzen, schaarste in halffabrikaat en lange leadtimes zorgen voor veel hogere kosten en verlies van omzet door gecancelde orders. Dit raakt sommige bedrijven hard en als NOM ervaren wij dat ook bij onze portfoliobedrijven, waardoor in sommige gevallen meer voorzieningen zijn getroffen.
BioBTX: Zoals Sjakie's chocoladefabriek van de circulaire economie
Met de investering kon scale-up BioBTX aan de slag in een proeffabriek op de Campus Groningen. Hier worden afvalplastics van de meest weerbarstige soort afgebroken tot renewable BTX (Benzeen, Tolueen en Xyleen). Dit zijn waardevolle bouwstenen, zogenaamde aromaten, voor de chemische industrie. Bovendien wordt in het proces een sterkte reductie van CO2 gerealiseerd, omdat het plastic dankzij niet meer in de oven gaat, maar wordt omgezet in nieuwe aromaten.
Recent ontving BioBTX een aanvullende financiering. Met vier andere financiers (Carduso Capital, Lynnovation, Vries Beheer en het Groeifonds van Economic Board Groningen en de Provincie Groningen besloten we tot een nieuwe investeringsronde voor BioBTX. Vanaf 2023 wordt mede dankzij deze financiering opgeschaald met een volwassen fabriek.
Diversiteit
Startups krijgen in Nederland veel kansen. Het ecosysteem is echter niet erg divers. Afgelopen jaar ging iets meer dan 90% van het uitgegeven groeigeld in Nederland naar startups met alleen maar mannen aan het roer. Daarom heeft de NOM in 2019 het diversiteitsstatement #FundRight ondertekend. Het streven is om te investeren in startups waarvan het managementteam voor minimaal 35% bestaat uit vrouwen. We hebben daar nog een hele weg te gaan, want op dit moment is dat nog maar 12,7%. Om deze verhoudingen te verbeteren en daarmee het rendement van innovatieve bedrijven te bevorderen, zetten we diversiteit nu permanent op de agenda bij overleggen met het management van onze portfoliobedrijven. We willen ondernemers bewust maken van de waarde van een divers team.
Vooruitblik
In 2021 hebben we hard gewerkt aan het versnellen en verbeteren van de dealflow met als doel om meer en kwalitatief betere leads binnen te krijgen en deze om te zetten in daadwerkelijke investeringen in kansrijke MKB-bedrijven. Ook hebben we als onderdeel van ons nieuwe meerjarenplan een nieuwe investeringsstrategie uitgewerkt en ingevoerd. Ons team van investment managers is gegroeid en werkt nu in sector teams. Dankzij deze ontwikkelingen zijn we goed voorbereid de transities van de komende jaren. 2022 is al goed van start gegaan.
Internationaliseren
Vestigen in de TopDutch regio
Als innovatieve regio biedt Noord-Nederland een ideaal vestigingsklimaat. Daarom helpen we bedrijven uit binnen- en buitenland die zich hier willen vestigen. We brengen de TopDutch regio proactief onder de aandacht, onder andere met proposities gericht op agrifood, chemie, ICT en life sciences & health.
In één oogopslag
5
Acquisitieprojecten
360
nieuwe arbeidsplaatsen
€ 253.2 miljoen
totale investering
Een succesvol acquisitiejaar
2021 was voor onze acquisitie-activiteiten een succesvol jaar. Hoewel de coronapandemie nog steeds invloed had op de mogelijkheid om bedrijven in de volle breedte kennis te laten maken met Noord-Nederland, hebben wij 5 succesvolle acquisitieprojecten gerealiseerd.
Onder andere bij het Amerikaanse SHINE Medical viel de keuze op Noord-Nederland. De nabijheid van snelwegen richting Duitsland, Groningen Airport Eelde en de Rijksuniversiteit Groningen, de kennis bij het UMCG op onder meer het gebied van radiochemie en nucleaire geneeskunde en een bloeiend biotech en farmacluster in de omgeving waren redenen om voor Veendam te kiezen. De vestiging van Shine zal een forse investering voor de regio betekenen en levert naar verwachting zo'n 200 arbeidsplaatsen op. Daarnaast verwachten we dat Shine Medical een belangrijke anker in de regio wordt voor fundamenteel en toegepast onderzoek en voor nieuwe bedrijvigheid op het gebied van medische diagnostiek en oncologische behandelingen.
Daarnaast begeleidde de NOM Google bij de zoektocht naar een passende locatie voor mogelijk toekomstige ontwikkelingen. Met het ondertekenen van de koopovereenkomst is de laatste beschikbare kavel aan het bedrijventerrein Hoogebrug III in Winschoten verkocht. Op dit moment is er nog geen concrete aanvraag voor ontwikkeling van het terrein ingediend.
Resultaten in cijfers
Dankzij de verschillende succesvolle acquisitietrajecten wordt voor € 253,2 miljoen in Noord-Nederland geïnvesteerd en worden 360 nieuwe arbeidsplaatsen gerealiseerd. Daarmee zijn onze doelstellingen voor 2021 ruimschoots behaald.
| Topsector | Investeringen (in € miljoen) |
|---|---|
| Life sciences & Health | 200 |
| Agrifood | 50 |
| Overig | 3.2 |
| Topsector | Aantal arbeidsplaatsen |
|---|---|
| Life sciences & Health | 200 |
| Agrifood | 140 |
| Energie | 10 |
| Overig | 10 |
Wereldspeler Eurofins bleef in Heerenveen en zorgt voor innovaties in de agrifood-sector
Er werd gekeken naar logistiek en de dichtheid van mensen en bedrijven, dus de voorkeur voor de randstad was automatisch groot. Dat Eurofins, gespecialiseerd in het testen en analyseren van voeding, diervoeding en water, toch in het Noorden bleef, was mede te danken aan de samenwerking met de NOM, die hielp bij de contacten en onderhandelingen met lokale overheden. Het nieuwe lab wordt ook nog eens uniek: niet alleen wordt het pand gasloos, het wordt zelfs het meest ecologische chemische laboratorium van Nederland. Op deze manier wil Eurofins een bijdrage leveren aan de klimaatambities. Ook het agrifood ecosysteem was een belangrijk argument om in Noord-Nederland te bijven.
De rol van Eurofins in de agrifood-sector van Noord-Nederland is belangrijk. De historie van het bedrijf ligt in de melksector, maar inmiddels bedient Eurofins alle food-gerelateerde bedrijven. Ook nieuw producten worden getest. Zo wordt vanuit het Expertisecentrum Koolhydraten bijvoorbeeld veel samengewerkt met grote babymelkfabrikanten aan de ontwikkeling van een moedermelkeigen suiker: een allergievrij alternatief voor het koemelkeigen lactose. Ook insectenleveranciers, die zich richten op voedsel op insectenbasis, kunnen gebruik maken van de expertise van Eurofins. Eurofins heeft dan ook een belangrijke rol in het ecosysteem van de Noord-Nederlandse agrifood-sector, waarin vraagstukken rondom een duurzaam voedselsysteem en de rol van voeding in gezond ouder worden middels innovatie worden aangepakt.
Marketing voor onze regio
Vanuit TopDutch, het label Noord-Nederland gericht op buitenlandse acquisities, is afgelopen jaar diverse content gepubliceerd op de website en verschillende social media kanalen: storytelling over alles wat er in de regio speelt, van groene chemie highlights tot de route naar het worden van dé waterstofregio in Europa. De NOM voerde het label TopDutch in 2021, in opdracht van de provincies, volgens een skeleton model.
Ook bezoeken we regelmatig beurzen en werken we nauw samen met de Netherlands Foreign Investment Agency (NFIA) en Invest in Holland, een samenwerking tussen de Netherlands Foreign Investment Agency (NFIA), de Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen, een aantal grote steden en Nederland Distributieland, de promotievereniging voor de Nederlandse logistieke sector. Dit samenwerkingsverband werd in 2021 beloond met de United Nations Investment Promotion Award 2021, een prijs voor de manier waarop Nederland de Life Sciences en Health sector positioneert.
Het vestigingsklimaat in Nederland aantrekkelijk houden
Veel bedrijven zijn geïnteresseerd in het vestigen of uitbreiden naar Nederland. Nederland drijft op sterke clusters waarin kleine en grote bedrijven, kennisinstellingen en overheden met elkaar samenwerken. In 2021 werd echter duidelijk dat er in het hele land zorgen zijn over de verslechtering van het vestigingsklimaat. Meer dan 70 partijen hebben zich daarom aangesloten bij een manifest dat in 2021 door meer dan 50 burgemeesters en ondernemersorganisaties VNO-NCW en MKB-Nederland werd ondertekend. Op zes punten is actie nodig om het een vestigingsklimaat van wereldniveau te bieden: een goede leefomgeving, een goed opgeleide beroepsbevolking, kennis en innovatie van wereldklasse, excellente verbindingen binnen Nederland en met het buitenland, een strategisch industriebeleid en een betrouwbare en voorspelbare overheid.
De NOM is mede-ondertekenaar van dit manifest, want ook wij zien en merken deze uitdagingen in Noord-Nederland. Er is een vraag naar grote kavels, die in de rest van Nederland beperkt beschikbaar zijn. Daarom kijken we samen met de provincies hoe we hier een antwoord op kunnen bieden, ook door de ontwikkeling van nieuwe terreinen. Daarnaast is de beschikbaarheid van elektriciteit een knelpunt. Voor de groene chemie, maar ook voor ondernemingen in bijvoorbeeld batterijtechnologie en elektrische mobiliteit is veel energie nodig. Als NOM bespreken we dit continu met ons netwerk en het ministerie van EZK. Daarnast is er het stikstofdossier en de daaruit voortvloeiende beperkte stikstofruimte. Het rondkrijgen van vergunningen lukt nu vaak nog, maar wordt steeds lastiger. Een vierde knelpunt is de aanwezigheid van talent. In heel Nederland en ook in het Noorden speelt dit een steeds grotere rol.
In 2022 wordt er volop doorgewerkt aan de verbetering van het investeringsklimaat, waarbij veel aandacht zal worden besteed aan de genoemde knelpunten. Dit gebeurt in nauwe afstemming met de betroken stakeholders.
Bedrijven binnenhalen én houden
Wanneer een bedrijf zich eenmaal in Noord-Nederland gevestigd heeft, blijven we ze begeleiden, bijvoorbeeld als ze uitbreidingsplannen hebben of op zoek zijn naar partijen om mee samen te werken. Dit doen we vanuit ons Investor Relations (IR) programma. Als onderdeel van dit programma bezoeken we regelmatig de gevestigde bedrijven en bespreken we hun resultaten en strategie. Ook hebben we zo zicht op hoe het vestigingsklimaat van Noord-Nederland wordt ervaren. Afgelopen hadden we contact met 107 bedrijven bedrijven in de regio.
MedHemScience brengt hemofreeze terug naar Drenthe
Rond 2018 werd ook duidelijk dat de productie van medische disposables door Fresenius HemoCare in Nederland op lange termijn niet meer levensvatbaar zou zijn. Daarom hebben de provincie, de gemeente Emmen, het ministerie van Economische Zaken en Klimaat, het hoofdkantoor van Fresenius in het Duitse Bad Homburg, de NOM en het management in Emmer-Compascuum aan een plan voor heroriëntering gewerkt, waarbij het bedrijf zich zal richten op de productie van medische voeding. De provincie Drenthe en de gemeente Emmen investeren € 1,9 miljoen en Fresenius Kabi investeert zelf circa € 100 miljoen.
Fresenius had de ambitie om zoveel mogelijk van het bestaande personeel te behouden en om te scholen voor nieuwe functies in de productie van medische voeding. Dat is op een heel succesvolle manier gelukt. Dankzij de nieuwe focus worden medewerkers van een bedreigde baan werden toegeleid naar een baan met langjarig toekomstperspectief. Zo blijven waardevolle kennis en arbeidsplaatsen in de regio.
Export en internationale groei
Trade Relations
Bij Trade Relations leggen wij bedrijfsbezoeken af om gericht advies uit te brengen over exportmogelijkheden naar verschillende landen. Naast maatwerkadvies voor ondernemers levert dat de overheidspartners (de ROM’s, RVO, Ministeries van EZK en BuZa) meer inzicht en een netwerk met het internationaal actieve MKB. In 2021 hebben wij 72 maatwerkadviesgesprekken uitgevoerd. Op dit moment bezoeken wij alleen bedrijven op verzoek van de provincie Drenthe. In het eerste kwartaal van 2022 vinden gesprekken met de provincies Groningen en Friesland plaats om te verkennen of we deze dienstverlening kunnen uitbreiden. Daarnaast maakten we in samenwerking met het Trade and Innovate NL netwerk ook een start met speciale bedrijfsbezoeken in het kader van de Brexit Adjustment Reserve (BAR).
Meer middelen voor ondernemers met internationale ambities
Om het verdienvermogen van het Nederlandse innovatieve bedrijfsleven in het buitenland te vergroten, zijn Invest International (joint venture van de Nederlandse staat en ontwikkelingsbank FMO) en de regionale ontwikkelingsmaatschappijen in 2021 een samenwerking aangegaan. Invest International stelt tot 50 miljoen euro beschikbaar en maakt zo co-financiering met de ROM’s mogelijk. Deze International Trade Facility is bedoeld voor Nederlandse startups, scale-ups en het bredere MKB die met hun internationale groeiambities willen bijdragen aan het realiseren van de Sustainable Development Goals (SDG’s). Invest International en de ROM’s gaan deze Nederlandse bedrijven gezamenlijk financieren en/of ondersteunen bij het toegang krijgen tot de juiste financieringsinstrumenten van onder meer de ROM’s, Invest International, grootbanken, RVO en Atradius.
Financiële resultaten in het kort
Onze inkomsten bestaan uit rente, dividenden en de verkoop van (ons belang in) portfoliobedrijven. Het boekjaar 2021 hebben wij afgesloten met een winst van € 40,2 miljoen euro, met name dankzij de verkoop van 2 portfoliobedrijven. Dankzij de agiostorting in de NOM, de ontvangen dividenden, opbrengsten op verkopen van participaties, waaronder de verkoop van Catawiki in februari 2021, heeft de NOM geen tekort aan liquiditeiten. Deze mooie ontwikkelingen hebben in 2021 geleid tot een positieve kasstroom van € 62,8 miljoen. De NOM heeft hierdoor geen acute financieringsbehoefte.
Benaderde marktwaarde
Vanwege de verkoop van Catawiki in 2021 is de benaderde marktwaarde ten opzichte van 2020 afgenomen met € 42 miljoen tot een bedrag van € 46 miljoen.
Zoals ook toegelicht in het hoofdstuk Investeren in innovatie ondernemingen, moeten onze resultaten in meerjarig perspectief gezien worden. De NOM investeert in kansrijke, innovatieve ondernemingen en is daarmee een risicofinancier. Wij investeren vaak daar waar de markt het nog niet aandurft. Daarom hebben wij te maken met een hoog risicoprofiel en onvoorspelbaarheid bij onze portfoliobedrijven. Ook zijn we voor een langere periode betrokken bij onze portfoliobedrijven, gemiddeld zo'n zeven jaar. Ons financiële resultaat wordt sterk beïnvloed door de verkoop van participaties. Wij weten van tevoren niet, wanneer deze plaats zullen vinden. Vaak laat rendement op een investering daardoor een aantal jaren op zich wachten. Het kan ook voorkomen dat een investering niet succesvol uitpakt.
| Resultaat | Investeringen | Innoveren en acquireren |
|---|---|---|
| 2017 | 6 | 0 |
| 2018 | 0,7 | 0 |
| 2019 | -5,3 | 0 |
| 2020 | 4,7 | 0 |
| 2021 | 40,2 | 0,1 |
Vermogensontwikkeling
Om risicodragend kapitaal te kunnen verstrekken is door de aandeelhouders kapitaal ingebracht. De aandeelhouders stellen als eis dat de koopkracht van het door hen beschikbaar gestelde vermogen in stand blijft. Dat wil zeggen dat de NOM na aftrek van haar kosten in vijfjarig perspectief een rendement boekt dat tenminste gelijk is aan het inflatiepercentage (doelvermogen). Het beschikbaar gestelde vermogen verhoogd met de inflatiecorrectie en minus dividenduitkeringen wordt aangemerkt als doelvermogen.
De nieuw overeengekomen 5-jaarsperiode loopt van 1 januari 2021 tot 1 januari 2026. Het doelvermogen per 1 januari 2021 is vastgesteld op € 76,9 miljoen en is tevens et vermogen was bij aanvang in 2021. Ultimo 2021 is het vermogen gegroeid tot € 140,5 miljoen euro. Dit is inclusief een agiostorting in de NOM van 23,4 miljoen euro in 2021. Het positieve resultaat in 2021 heeft ertoe geleid dat het totale vermogen ultimo 2021 boven het geïndexeerde doelvermogen ultimo 2021 (77,6 miljoen euro) is gebleven, waarmee aan de doelstelling van de aandeelhouders wordt voldaan.
Meer informatie over onze financiële resultaten is te lezen in de jaarrekening.
| Vermogen | Doelvermogen | |
|---|---|---|
| 2017 | 59 | 38,8 |
| 2018 | 59,6 | 39,4 |
| 2019 | 54,4 | 40,5 |
| 2020 | 76,90000000000001 | 58,8 |
| 2021 | 140,5 | 77,59999999999999 |
Financiële instrumenten
Algemeen
De NOM maakt in de normale bedrijfsuitoefening gebruik van financiële instrumenten die in de balans zijn opgenomen. De NOM handelt niet in deze financiële instrumenten en heeft procedures en gedragslijnen om de omvang van het kredietrisico bij elke tegenpartij of markt te beperken. Bij het niet-nakomen door een tegenpartij van aan de NOM verschuldigde betalingen blijven eventuele daaruit voortvloeiende verliezen beperkt tot de waarde van de desbetreffende posten. Daarnaast zijn er geen kosten voor onderzoek of ontwikkeling gemaakt.
Kredietrisico
De vorderingen uit hoofde van leningen zijn niet in overwegende mate geconcentreerd bij één of enkele participaties en overige ondernemingen. Bij deze leningen is sprake van een vast rentepercentage over de gehele looptijd. De leningen worden aangehouden tot het einde van de looptijd. De onderneming heeft derhalve als beleid om geen afgeleide financiële instrumenten te gebruiken om (tussentijdse) rentefluctuaties te beheersen.
Renterisico
Het renterisico is beperkt tot eventuele veranderingen in de marktwaarde van opgenomen en uitgegeven leningen.
Marktwaarde
De marktwaarde van de in de balans verantwoorde leningen, liquide middelen en kortlopende schulden, benadert de boekwaarde ervan.
Dilemma: balans tussen risicovolle investeringen en rendement
Onze opdracht als regionale investeringsmaatschappij is, in de basis, daar te investeren waar de markt het nog niet volledig oppakt. Het gaat dan vaak om jonge, startende en innovatieve bedrijven. Bij de financiering van bedrijven beoordelen wij het business plan op basis van het langetermijnperspectief en continuïteit. Maar het investeren in dit deel van de markt gaat hand in hand met een hoog risicoprofiel en onvoorspelbaarheid qua financieel succes. Pas op de langere termijn, nadat bedrijven een aantal jaar in ons portfolio zitten, krijgen we zicht op rendement.
Bij een deel van de bedrijven waarin we deelnemen verliezen we ook onze investering. Tegelijkertijd willen, en moeten, we aan de rendementseisen van onze aandeelhouders voldoen en ons vermogen in stand houden. Wij zoeken daarom continu de balans tussen investeren in innovatieve, jonge bedrijven en investeringen waarvan de rendementen op voorhand beter te voorspellen zijn, zoals familiebedrijven en overnamefinanciering.